ТАУ/ТАУЛАР

 

 

Әлемнің көптеген мәдениеттері мен түркі мәдениеттеріне тән таулардың киелілігі туралы түсінік тауларды Жер мен Аспанды, жоғарғы және төменгі әлемді байланыстырушы ретінде қабылдаумен байланысты. Қазақтар арасындағы Әлемдік таудың бейнесі Бәйтерек (әлемдік ағаш) өсетін Көк төбе болып табылады. Көне түркілердің дәстүрлі наным-сенімінде бұлақ, көл, аңғар, сонымен қатар таулардың өзіндік рухы-киесі бар. Мысалы, Оңтүстік Сібір түркілерінің (алтайлықтар, хакастар, тувалықтар) арасында тауларды қастерлеу дәстүрінің бірнеше құрамдас бөліктері ерекше көзге түседі: жыл сайынғы ұжымдық дұғалар; киелі таулардың баурайында оба салу және т.б. Көптеген түркі эпостарында ежелгі хуннулар (ғұндар) табынған Otukan тауы фольклорлық қаһармандардың анасы болып саналады. Жалпы, ежелгі түркілер арасындағы тау шыңдарына табыну қасиетті Жер-Су құрметінің ажырамас бөлігі болған.
 

Қазақтар арасында киелі тауларға табынушылықтың жарқын бір көрінісі – Ұлытауды ардақтау әдет-ғұрыптары мен халық арасында кең тараған «Ұлытауға бардың ба, Ұлар етін жедің бе» деген бейнелі сөз тіркесі. Бір жағынан, ортақ жауға қарсы бірліктің белгісі ретінде осы таулардың киелі тастарына рулық таңбаларын қалдырған үш жүз ру өкілдерінің Ұлытауда алғаш рет бас қосуының тарихи оқиғалары баяндалады. Екінші жағынан, бұл таулардың киелілігі мен қасиетті Ұлар құсының етін жеу кезінде қабылданған анттың мызғымастығының бастауы.
 

Тау асуы да түркі мәдениетінде күрделі мағыналық мазмұнға ие: ол Өтпелі кезеңді, деңгейлердің ауытқуын, көтерілу мен құлдырауды бейнелейді. Бүгінгі күнге дейін күрделі асуларда қазақтар оның сәтті өтуінің белгісі ретінде таспалар (мата шүберектер) байлайды.

.